Κυνόδοντας, Γιώργος Λάνθιμος, 2009

 Ο πολυσυζητημένος «Κυνόδοντας» του Γιώργου Λάνθιμου, μία -επιτέλους- ξεχωριστή ελληνική ταινία, που δεν αποτελεί έκπληξη ως "πολύ καλή για ελληνική" αλλά μας χάρισε την καλύτερη μακράν της -όποιας- δεύτερης, ελληνική ταινία εδώ και πολλά χρόνια και παράλληλα μία σημαντική στιγμή του ανεξάρτητου κινηματογράφου. Ο «Κυνόδοντας» προκάλεσε αίσθηση στις Κάννες, όπου κέρδισε και δύο βραβεία, ενώ διεκδικεί και το Oscar καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας, καθώς είναι υποψήφια στο διαγωνισμό της Ακαδημίας, που λαμβάνει χώρα σε λίγες ώρες. Βέβαια πέρα από τις θετικές κριτικές η ταινία του Λάνθιμου απέσπασε και αρνητικά σχόλια, χαρακτηρίστηκε ακόμη και ως άρρωστη ή διαστροφική, ενώ ο σκηνοθέτης κατηγορήθηκε ότι δεν πρωτοτύπησε και τόσο πολύ στο σενάριο, καθώς αντέγραψε το μεξικάνικο "El castillo de la pureza" (1973). Κάτι που φυσικά, αναιρείται με το επιχείρημα ότι στο σινεμά δεν υπάρχει παρθενογένεση.

 Η υπόθεση της ταινίας:
 Ο πατέρας, η μητέρα και τα τρία τους παιδιά ζουν σε μια μονοκατοικία έξω από την πόλη. Γύρω από το σπίτι υπάρχει ένας ψηλός φράχτης. Τα παιδιά δεν έχουν φύγει ποτέ από το σπίτι. Διαπαιδαγωγούνται, ψυχαγωγούνται, βαριούνται και αθλούνται έτσι όπως οι γονείς τους πιστεύουν ότι θα έπρεπε, χωρίς κανένα εξωτερικό ερέθισμα. Τα παιδιά επίσης πιστεύουν ότι τα αεροπλάνα που πετάνε πάνω από το σπίτι είναι παιχνίδια και ότι τα ζόμπι είναι μικρά κίτρινα λουλούδια. Ο μόνος άνθρωπος που μπαίνει μέσα στο σπίτι είναι η Χριστίνα, η οποία δουλεύει σαν φρουρός security στο εργοστάσιο του πατέρα. Ο πατέρας κανονίζει τις επισκέψεις της στο σπίτι με σκοπό να κατευνάζει τις σεξουαλικές ορμές του γιου. Όλη η οικογένεια, και ιδιαίτερα η μεγάλη κόρη, λατρεύει την Χριστίνα. Μια μέρα η Χριστίνα κάνει δώρο στην μεγάλη κόρη μια στέκα για τα μαλλιά ζητώντας της κάτι άλλο σε αντάλλαγμα.

 Ο Γιώργος Λάνθιμος σκηνοθετεί μία ταινία που δεν μοιάζει με καμία άλλη ελληνική, τουλάχιστον των τελευταίων χρόνων, γιατί ίσως θα μπορούσε να συγκριθεί με την εξαιρετική ταινία του Νίκου Παναγιωτόπουλου «Οι τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας», του 1978.

 Ο «Κυνόδοντας» είναι η μόλις δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του 37χρονου Λάνθιμου και έστρεψε πάνω του την προσοχή των κριτικών και του κοινού στις Κάννες, αποσπώντας μάλιστα και δύο βραβεία, ενώ ακόμη είχε πολλές συμμετοχές και διακρίσεις σε πληθώρα κινηματογραφικών διαγωνισμών, με αποκορύφωμα την υποψηφιότητα που κέρδισε για το Oscar καλύτερης ξένης ταινίας και που διεκδικεί με αξιώσεις να κατακτήσει το αγαλματίδιο σε λίγες ώρες.

 Ο Έλληνας σκηνοθέτης κινηματογραφεί μία πολύ ιδιαίτερη και επιτηδευμένη ταινία, που αλήθεια είναι ότι δεν εντάσσεται ξεκάθαρα σε κάποια κατηγορία. Πρόκειται σίγουρα για ένα σκοτεινό, σουρεαλιστικό, σοκαριστικό και έντονα δραματικό φιλμ, μία κοινωνική αλληγορία με έντονα τα στοιχεία του ρεαλισμού και του μαύρου χιούμορ, αλλά και επιστημονικής φαντασίας.
 Ο Λάνθιμος τα φέρνει όλα τούμπα. Επιτίθεται αλύπητα σε κάθε μορφής καταπιεστική εξουσία, ξεσκίζει τους παγιωμένους θεσμούς, συνθλίβει οτιδήποτε εμπεριέχει λογική εξήγηση  και καταρρίπτει συντηρημένους μύθους και κοινωνικούς κανόνες, χρησιμοποιώντας -η αλήθεια να λέγεται- ενοχλητικές και επικίνδυνες εικόνες και απεικονίζοντας απαραίτητες αλλά σκληρές καταστάσεις, όπως η αιμομιξία. Όλα αυτά μέσα από το πρίσμα μίας οικογένειας απομονωμένης από τον υπόλοιπο κόσμο και ουσιαστικά φυλακισμένης από τον πατέρα - αυτοαποκαλούμενο προστάτη.

 Μία πενταμελής οικογένεια λοιπόν, κάπου μακρυά από την πόλη. Πατέρας, μητέρα και τα τρία παιδιά, δύο κορίτσια και ένα αγόρι. Σε ένα ειδυλλιακό περιβάλλον, με μεγάλους χώρους και πισίνα. Απομονωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο, τον αληθινό. Και μαθημένα (τα παιδιά) σε έναν άλλο, ψεύτικο, δημιουργημένο και τέλεια αποστειρωμένο από τους γονείς-προστάτες-δικτάτορες. Όλα είναι παραμύθια, ψέματα. Δεν υπάρχει ελευθερία έκφρασης, έχει απαγορευτεί ρητά. Η πρώτη αλλοίωση, στρέβλωση της πραγματικότητας είναι εκείνη της γενικής (όπως μπορεί να προσδιοριστεί) αλήθειας, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το αεροπλάνο που "πέφτει από τον ουρανό" στην αυλή τους (παιχνίδι που πετούν οι γονείς χωρίς να γίνονται αντιληπτοί) και το αποκτούν τα παιδιά. Και η δεύτερη, εκείνη της γλώσσας. Με το «παιχνίδι» που κάνει εδώ ο Λάνθιμος, με τις λέξεις, ηθελημένα προκαλεί το γέλιο των θεατών, καθώς επιθυμεί να προσδώσει ένα σατυρικό τόνο στην ιστορία. Ίδιες λέξεις που όμως παραπέμπουν σε διαφορετικές έννοιες και νοήματα, με πιο αστείο παράδειγμα η ερμηνεία για το «μουνί», όπου σύμφωνα με την «εκπαίδευση» των γονιών, μουνί είναι η μεγάλη λάμπα και άρα όταν σβήνει, επικρατεί σκοτάδι! Ενώ ακόμη, «ζόμπι» είναι τα κίτρινα λουλουδάκια και «γάτα» το πιο απειλητικό και ανθρωποφάγο πλάσμα.
 Στη ερώτηση γιατί τα παιδιά δεν επιχειρούν να φύγουν από το σπίτι, η απάντηση είναι μάλλον εύκολη και παραπέμπω στην ατάκα του πατέρα: «Ένα παιδί είναι έτοιμο να εγκαταλείψει το σπίτι του όταν πέσει ο δεξιός ή ο αριστερός κυνόδοντας, δεν έχει σημασία κι ύστερα ξαναβγεί. Αυτός είναι ο πρώτος απαράβατος κανόνας, τότε το παιδί μπορεί να μετακινηθεί με το αμάξι έξω από το σπίτι, κανόνας δεύτερος». Από την αρχή δημιουργεί μία ψεύτικη ελπίδα στα παιδιά...

 Εκτός των στρεβλώσεων όμως το ακόμη χειρότερο είναι η υποτιθέμενη παροχή ασφάλειας και προστασίας των γονιών προς τα παιδιά, από όλα τα κακά, επικίνδυνα και φρικτά πράγματα του κόσμου, που τους απειλούν. Μιλάμε για την απόλυτη καθοδήγηση, την ελεεινή χειραγώγηση και την αυτοματοποίηση κινήσεων, την απαγόρευση γνώσης και αληθινής μάθησης, την καταπίεση (συν)αισθημάτων, την καταστολή της σκέψης και της ελεύθερης έκφρασης.

 Όπως γίνεται άλλωστε και με κάθε δικτάτορα, φασίστα, καταπιεστή, ακόμη και απολυταρχικό καθεστώς, έτσι και ο Πατέρας εδώ (ένας εξαιρετικός Χρήστος Στέργιογλου) ενώ υποτίθεται ότι προστατεύει και προφυλάσσει τη φαμίλια του από κάθε κίνδυνο και στέκεται βράχος στην οικογένεια, στην πράξη είναι εκείνος που τους έχει φυλακισμένους εντός του φράκτη, που ασκεί τον απόλυτο έλεγχο, τόσο στα παιδιά του που δεν τολμούν καν να αντιμιλήσουν, όσο και στη γυναίκα του, που επίσης σκύβει το κεφάλι και υπακούει οτιδήποτε πει ή κάνει ο αφέντης, που καταπιέζει κάθε έννοια ελευθερίας και που ουσιαστικά, εκείνος είναι ο εχθρός τους. Κανένας υποτιθέμενος κακός δεν ασκεί μεγαλύτερη βία σε αυτά τα παιδιά όση ο ίδιος ο πατέρας τους.
 Όμως θα κάνει ένα λάθος, που θα αποβεί μοιραίο. Θα φέρει σπίτι τη Χριστίνα, που εργάζεται security στο εργοστάσιό του, με σκοπό να κατευνάσει τις σεξουαλικές ορμές του γιου. Η Χριστίνα όμως αφού γίνει αρεστή σε όλα τα μέλη της οικογένειας και ειδικά στη μεγάλη κόρη, στη συνέχεια θα τους αναστατώσει παρεισφρέοντας νέα στοιχεία, τα οποία τα παιδιά αγνοούσαν έως εκείνη τη στιγμή. Όλα θα ξεκινήσουν όταν δώσει μία στέκα της στη μεγάλη κόρη και της ζητήσει για αντάλλαγμα σεξουαλική ικανοποίηση. Θα αφυπνίσει έτσι τα σεξουαλικά ένστικτα της κόρης αλλά και του γιου. Και μιλώντας τους θα γεννήσει προβληματισμούς και απορίες, δίνοντας ουσιαστικά το έναυσμα για τη μεγάλη επανάσταση, το βάρος της οποίας θα επωμιστεί η μεγάλη κόρη, που θα αποφασίσει να μπει κρυφά στο πορτ-μπαγκάζ του αυτοκινήτου, για να βγει έξω από το σπίτι, βγάζοντας πρωτύτερα από μόνη της τον κυνόδοντά της. Το τέλος αφήνει ερωτηματικά καθότι δίσημο, αλλά προσωπικά δεν θα μπω στη διαδικασία του να σκεφτώ τι από τα δύο συνέβη τελικά, μιας και λίγη σημασία έχει. Ίσως κι ο ίδιος ο Λάνθιμος να μην ήθελε να «δείξει» κάποιο φινάλε.

 Επιτηδευμένος αλλά και εξαιρετικά γυρισμένος (όλα, από σκηνοθεσία και σενάριο μέχρι ερμηνείες, μουσική επένδυση και φωτογραφία, πολύ προσεγμένα), φαινομενικά νοσηρός αλλά αναγκαία προκλητικός, επηρεασμένος από άλλες ταινίες (σίγουρα φέρνει στο νου το σουρεαλιστικό αριστούργημα του Μπουνιουέλ «Εξολοθρευτής Άγελος», όπως και το μεξικάνικο και επίσης τον Χάνεκε, τον Τρίερ αλλά και τη σπουδαία ταινία του Παναγιωτόπουλου) αλλά και έξυπνα πρωτότυπος, αντισυμβατικός, σοκαριστικός και ιδιαίτερος ο «Κυνόδοντας» είναι μία εξαιρετική ελληνική ταινία, που τραντάζει τα θεμέλια της (όχι απαραίτητα ελληνικής) σημερινής κοινωνίας με τρόπο σκοτεινό, σαγηνευτικό, εφιαλτικό.

 Προσωπικά με χάλασαν μόνο κάποια σημεία του σεναρίου και συγκεκριμένα η γενική (μη) αντίδραση των παιδιών, τα οποία παρουσιάζονται πολύ ευκολόπιστα, να ακολουθούν τυφλά τις εντολές του πατέρα-αφέντη, να μην είναι καθόλου περίεργα ή υποψιασμένα, πολλές φορές σε ενοχλητικό βαθμό, λες και είναι τελείως φυτά ή καθυστερημένα. Δίχως αυτό το -πάντα κατά τη γνώμη μου- αρνητικό, θα χαρακτήριζα τον «Κυνόδοντα» ευρωπαϊκό αριστούργημα. Οπωσδήποτε πρόκειται για μία κινηματογραφική εμπειρία, η οποία -τουλάχιστον από τη χώρα μας- απουσίαζε εδώ και πολλά χρόνια, με εξαίρεση το «Σπιρτόκουτο» του Οικονομίδη.

 Βαθμολογία: 7,5/10