If.... Lindsay Anderson, 1968

 Στη χρονιά του Μάη του 1968, ο Βρετανός σκηνοθέτης, Lindsay Anderson, ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του αγγλικού «free cinema» γύρισε αυτήν εδώ τη σπουδαία ταινία («Εάν...»), με θέμα μία εξέγερση μαθητών ενάντια σε ένα καταπιεστικό και αυταρχικό σύστημα εκπαίδευσης και τους εκπροσώπους του. Χρυσός Φοίνικας στο φεστιβάλ των Καννών, για την αλληγορική και προφητική ταινία των γεγονότων του γαλλικού Μάη, που συνέβησαν την ίδια χρονιά. Ακόμη, πρώτος μεγάλος ρόλος του Μάλκομ ΜακΝτάουελ, από τον οποίο ο μεγάλος Στάνλεϊ Κιούμπρικ εμπνεύστηκε και του ανέθεσε τον έτερο ρόλο επαναστάτη στο θρυλικό «Κουρδιστό Πορτοκάλι», 3 χρόνια μετά.

 Η υπόθεση της ταινίας:
 Οι μαθητές ενός αγγλικού σχολείου βικτωριανών προδιαγραφών «σωφρονίζονται» τελετουργικά από τη βέργα του διευθυντή, μέχρι τη στιγμή που παίρνουν (κυριολεκτικά) τα όπλα για να τακτοποιήσουν τους εκκρεμείς λογαριασμούς. Η ταινία προβλήθηκε έντονα λογοκριμένη στην Ελλάδα της χούντας αλλά, παρόλα αυτά, δημιούργησε το δικό της θρύλο. Χρυσός Φοίνικας στο Φεστιβάλ Καννών.

  Ο Λίντσεϊ Άντερσον πραγματοποιεί εδώ, στη δεύτερη ταινία του, μία πολυεπίπεδη «ανάγνωση» πάνω στην εφηβική οργή, η οποία εκδηλώνεται από τρεις φίλους, που επαναστατούν ενάντια στο συντηρητικό σύστημα διδασκαλίας και τους αυταρχικούς καθηγητές ενός καθωσπρέπει, δημόσιου αγγλικού κολεγίου, όπου είναι οικότροφοι.

 Κάπου στη Βρετανία και σε απροσδιόριστο χρόνο, μία παρέα επιστρέφει από τις καλοκαιρινές διακοπές και ενσωματώνεται στη σκληρή καθημερινότητα του συντηρητικού σχολείου. Η παρέα αυτή αποτελείται από τους Μικ, Τζόνι και Γουάλας και ηλικιακά είναι απ' τους μεγαλύτερους μαθητές του σχολείου, κάτι που τους δίνει το δικαίωμα να περιπαίζουν, μέχρι και να εκμεταλλεύονται τους νεαρότερους συμμαθητές τους, συνεχίζοντας έτσι μία παράδοση, που παραπέμπει σε λογική στρατού, όπου οι «παλιοί» κάνουν καψόνια στους «νέους»...

 Βέβαια η χειρότερη εκμετάλλευση είναι εκείνη, με θύτες τους καθηγητές και θύματα όλους τους μαθητές. Οι δάσκαλοι αναγκάζουν τα ανήλικα αγόρια να πραγματοποιούν κάθε καπρίτσιο τους και να ικανοποιούν οιαδήποτε αρρωστημένη όρεξή τους, τιμωρώντας μάλιστα με απάνθρωπο και σε σημεία βασανιστικό τρόπο τους φέροντες αντίσταση και ανυπάκουους μαθητές.

 Κόντρα σε αυτό το εκνευριστικά οπισθοδρομικό, αυστηρά πειθαρχικό και αδυσώπητα τιμωρό, «σωφρονιστικό» κατά τα άλλα, εκπαιδευτικό σύστημα θα επαναστατήσουν οι τρεις φίλοι. Οι περισσότεροι συνομήλικοί τους απολαμβάνουν τα προνόμια της ηλικίας, που τους επιτρέπει να κάνουν κουμάντο στο ίδρυμα, μεταξύ των μαθητών, φυσικά. Και αν ήταν κάποιος να προβάλλει αντίσταση στο σύστημα, η κοινή λογική θα επέβαλε ως επαναστάτες, τους μικρότερους σε ηλικία μαθητές. Όμως ο Λίντσεϊ Άντερσον καταρρίπτει αυτήν τη στερεότυπη σκέψη.
 Έτσι η παρέα, προεξάρχοντος του Μικ (ένας πολύ καλός Μάλκομ ΜακΝτάουελ, στον πρώτο μεγάλο ρόλο της καριέρας του) θα οργανώσει μεθοδικά, σαν πραγματικά να βρισκόμαστε σε πόλεμο, την εκδίκησή της, καταλήγοντας ότι ο μόνος τρόπος να εξουδετερώσουν ένα τέτοιο σύστημα, είναι να το χτυπήσουν «από μέσα».

 Και ο Βρετανός σκηνοθέτης θα χωρίσει την ιστορία αυτή, της εξέγερσης σε 8 κεφάλαια:
 1) η επιστροφή των μαθητών στο κολέγιο μετά τις διακοπές, οι φιλοσοφικές αναζητήσεις του νεαρού επαναστάτη και η ομιλία του διευθυντή, που εξ αρχής δίνει το στίγμα της αυστηρής πειθαρχίας που εφαρμόζεται.
 2) καθημερινότητα, με εφαρμογή του προγράμματος, μαθήματα και εκκλησιασμό.
 3) η γνωριμία των τελειόφοιτων με τον «εκφυλισμένο» σεξουαλικά Μικ Τράβις.
 4) η γυναικεία παρουσία, που αναστατώνει τους μαθητές.
 5) ο βασανισμός του «ταραξία» και «αναρχικού στοιχείου» Μικ, με μαστίγωμα, δίχως τον παραμικρό δισταγμό.
 6) ο όρκος εκδίκησης της παρέας.
 7) η φάρσα της συμμορίας στον ιερέα, με τα ψεύτικα σκάγια.
 8) η προετοιμασία της μεγάλης «μάχης».

 Όλα προχωρούν κλιμακωτά. Κάθε πράξη φέρνει την επόμενη. Κάθε δράση φέρνει αντίδραση και κάθε μορφή βίας φέρνει βία. Η αδικία, η καταπίεση, η ψυχολογική και σωματική βία, η σιδηρά πειθαρχία, η αφόρητη ιεραρχία, η εξαντλητική αυστηρότητα, η επιδεικτική αδιαφορία και η ακραίας μορφής τιμωρία από τους καθηγητές προς τους μαθητές θα γεννήσουν την επανάσταση των νεαρών, που θα λειτουργήσουν όχι παρορμητικά, αλλά μεθοδικά, ακολουθούμενοι κατά κανόνα από το ευρισκόμενο σε λήθαργο μέχρι εκείνη τη στιγμή, ένστικτο της αυτοσυντήρησης και το αίσθημα της ατομικής ελευθερίας απέναντι στους εξουσιαστές και αφού πρώτα, περάσουν από το στάδιο της αμφισβήτησης απέναντί τους και απέναντι γενικά στο σύστημα.

 Η κλιμάκωση θα επιφέρει την τελική, καλοσκηνοθετημένη από τη συμμορία πράξη. Οι τρεις επαναστάτες μετά τις αρχικές «αθώες» φάρσες τους θα πάρουν τα όπλα ανά χείρας και θα λάβουν θέση μάχης. Σαν στρατιώτες εν πολέμω θα εξαπολύσουν πυρά ενάντια στο εχθρικό «στρατόπεδο», των καταπιεστών τους, των δασκάλων αλλά και των επίσημων καλεσμένων, που παρευρίσκονται στο κολέγιο, για την τελετή αποφοίτησης άλλης μίας μαθητικής γενιάς. Γιατί οι επαναστατούντες νέοι δεν ξεχωρίζουν καθηγητές από γονείς ή άλλους ενήλικες. Δεν τους ενδιαφέρει τί εκπροσωπεί ο καθένας. Πολεμούν κάθε μορφής εξουσία: εκπαιδευτική, οικογενειακή, θρησκευτική, πολιτική. Και πυροβολούν στα τυφλά, κατά ριπάς!


 Ο Λίντσεϊ Άντερσον, που ξεκίνησε την καριέρα του ως κριτικός κινηματογράφου, κάνει ένα δοκίμιο πάνω στην αριστουργηματική «Διαγωγή Μηδέν», του Ζαν Βιγκό και του 1933 (μόνο που εδώ δεν έχουμε... μαξιλαροπόλεμο αλλά κανονικό πόλεμο, με όπλα), σε μία χρονιά (1968) κατά την οποία το κλίμα εξέγερσης των φοιτητών εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο. Ενώ αν και κύριος εκφραστής του «free cinema», δεν έχουν άδικο όσοι ισχυρίζονται πως το ύφος του «Εάν....» βρίσκεται πιο κοντά στη «nouvelle vague». Επιπλέον διάχυτο στο φιλμ είναι και το μαύρο χιούμορ, που αναδεικνύει τον ρεαλισμό μιας σκηνοθεσίας, που δεν έχει σκοπό να αναδείξει το επαναστατικό κίνημα των φοιτητών μέσα από μία ντοκουμενταρίστικη καταγραφή γεγονότων, αλλά μέσω ποιητικών και σουρεαλιστικών στοιχείων, να καταγράψει την πραγματικότητα και τις ολέθριες συνέπειες, που μπορεί να έχει μία επανάσταση, που πραγματοποιείται στο όνομα οποιασδήποτε ιδεολογίας ή ενός ιδανικού.

 Βαθμολογία: 8,5/10